Living labs: Haarlem zet in op meer sportdeelname vmbo’ers en praktijkschoolleerlingen

Haarlem is een echte breedtesportstad met een rijk verenigingsleven. Toch is er sprake van een terugloop van leden bij sportverenigingen en is het percentage wekelijkse sporters in verschillende wijken lager dan het landelijk gemiddelde van 54%. Bij de groep ‘scholieren’ is deze trend het meest duidelijk zichtbaar. In 2021 voldeden 37% van de jongeren tussen de 12 en 18 jaar aan de beweegrichtlijnen. Middelbare scholieren met een laag opleidingsniveau, lage gezinswelvaart en/of niet-westerse migratieachtergrond zijn minder vaak lid van een sportvereniging en bewegen minder dan gemiddeld^[1-2]. 

Cijfers van het Mulier Instituut laten zien dat 78% van de jongeren uit het vmbo wekelijks sporten, aanzienlijk minder dan de 87% van de jongeren op het vwo. Gezien het opleidingsniveau zullen naar verwachting ook leerlingen uit het praktijkonderwijs achterblijven in sportdeelname, maar concrete cijfers over deze doelgroep zijn beperkt en sterk verouderd. Nederland kent 175 praktijkscholen die samen ongeveer 29.000 leerlingen opleiden voor een passende plek in de maatschappij. Praktijkonderwijs is bedoeld voor leerlingen die moeite hebben met leren op de traditionele manier. Leerlingen leren vooral door te doen, in de praktijk dus.

Wat is Sport- en Beweeglab Haarlem?

Het Sport- en Beweeglab Haarlem is een living lab opgezet door de opleiding Sportkunde en het lectoraat Kracht van Sport en Bewegen van Hogeschool Inholland Haarlem, sportservicebureau Stichting SportSupport Kennemerland en de gemeente Haarlem. In een living lab werken praktijkpartners, inwoners, onderzoekers, studenten en docenten samen aan innovatieve oplossingen voor een maatschappelijk vraagstuk. Het verhogen van de sport- en beweegdeelname onder vmbo- en praktijkschoolleerlingen was het vraagstuk waarvoor in 2021-2022 met behulp van een ZonMw-subsidie een experiment is opgezet.

Het Sport- en Beweeglab experiment wordt getrokken door docent-onderzoeker Willemijn Langkamp van Hogeschool Inholland en buurtsportcoach Lisa den Ouden van Stichting SportSupport. Onderwijs, onderzoek en werkveld, de basis van een co-creërend living lab, zijn hierdoor ook in de projectleiding gedekt. De jongeren werden bereikt via middelbare school het Schoter en Praktijkcollege de Schakel. De scholen herkennen de verlaagde sportdeelname van hun leerlingen; op de Schakel wordt geschat dat niet meer dan een op de tien leerlingen lid is van een sportvereniging. 

Sportdagen en -clinics voor de leerlingen

Gedurende het jaar organiseerden studenten Sportkunde in samenwerking met verschillende sportaanbieders uit de wijk sportdagen op het Schoter en de Schakel. Ook verzorgden de verschillende sportaanbieders, samen met de buurtsportcoach en Sportkunde-studenten, sportclinics op de praktijkschool. De clinics, zoals krav maga, boksen, dansen, freestylevoetbal en bootcamp, vonden plaats na schooltijd, deels op school en deels op locatie van de sportaanbieder. Zowel bij de evenementen als bij de clinics werd aandacht besteed aan de toeleiding en promotie van en naar de sportaanbieder.

Via een enquête werd in kaart gebracht wat de jongeren stimuleert tot sportdeelname en welke wensen en behoeften zij hebben. Ook maakten de jongeren in ontwerplessen hun wensen en behoeften rondom sportdeelname visueel met moodboards. Aan de hand daarvan zijn is het gesprek met de jongeren aangegaan. Van dit gesprek is een procestekening gemaakt die aan de school is aangeboden en in de school wordt opgehangen. 

Onderzoek door studenten

Het Jeugdfonds Sport & Cultuur, studenten van de opleiding Social Work en CIOS en het jongerenwerk hebben zich ingezet voor sociale binding en ouderbetrokkenheid. Zo zijn er op een ouderavond belemmerende en bevorderende factoren voor sportdeelname in kaart gebracht en er is een ouder-kindactiviteit georganiseerd bij de lokale boksaanbieder. 

Afstudeerstudenten van de opleiding Sportkunde keken naar hoe rolmodellen de sportdeelname kunnen vergroten bij de overgang naar de middelbare school. Er werd hiervoor gewerkt met Move Mates. Bij Move Mates worden oudere basisschoolkinderen speelpleincoach van jongere kinderen. De speelpleincoaches kunnen worden gezien als potentiële rolmodellen. 

Een andere student keek hoe social media ingezet kan worden om de sportdeelname te bevorderen. Hier is een handleiding uitgerold die bruikbaar is voor de netwerkpartners. Komende studenten zullen vervolg geven aan de uitkomsten van wat deze studenten opleverden. Ook werden themabijeenkomsten georganiseerd om het ontstane netwerk te versterken en professionaliseren. De thema’s van de bijeenkomsten zijn in overleg met de partners bepaald. 

Resultaten van het onderzoek

Verschillende onderzoeksmethoden zijn ingezet om de wensen en behoeften op het gebied van sportdeelname van de doelgroep op te halen. Uit de enquête in de verkenningsfase van het lab, kwam naar voren dat jongeren behoefte hebben aan een multi-sportaanbod waarin aandacht is voor samen sporten, sfeer, muziek, fysieke training en balsport. Een verdiepende enquête is vervolgens uitgezet op verschillende vmbo-scholen en de praktijkschool. Met de schooldirecteur van de praktijkschool is de enquête geschikt gemaakt voor hun leerlingen. De taal- en schrijfvaardigheden van deze doelgroep is laag, enquêtes worden veelal te moeilijk gevonden. 

Resultaten geven aan dat:

• 25% van deze jongeren niet sport;
• 39% van de jongeren die wel sporten, zijn lid van een vereniging;
• 22% is lid van een sportschool en 20% sport zelf;
• 36% van de jongeren die niet sporten geven aan meer te willen sporten en 39% wil misschien meer sporten.​ 

Dit vinden de jongeren belangrijk bij sport: 

• Gezelligheid bij het sporten;
• sport moet bij mij passen;
• ik wil sterker en gezonder worden;
• Ik wil graag een proefles doen;
• ik vind het fijn als ik met vrienden/vriendinnen kan beginnen. 

Dit zijn redenen om niet te sporten:

• Ik kan geen leuke sport vinden;
• ik heb geen tijd;
• ik heb geen budget.

De enquête is 286 keer ingevuld door jongeren tussen 12 en 17 jaar. Opvallend was dat​ 162 jongeren aangaven geen budget te hebben.​ Ook opvallend was dat op praktijkschool de Schakel de enquête maar drie keer is ingevuld. De input van deze jongeren is vooral verkregen door de moodboards en de gesprekken hierover. 

Opmerkingen van de jongeren van de Schakel: 

• Bij mij heeft vertrouwen tijd nodig;
• ik wil verschillende sporten uitproberen;
• tegen mij hoef je niet te schreeuwen, zeg maar rustig wat ik beter kan doen;
• kunnen we niet elke dag gymmen?

Aansluiten bij de wensen en behoeften

Met de resultaten is in een co-creatiesessie met netwerkpartners bekeken hoe er aangesloten kan worden bij de wensen en behoeften van de jongeren. Zo is er met een app een netwerkabonnement gestart waar jongeren verschillende sporten kunnen uitproberen en flexibel gebruik kunnen maken van het gezamenlijke sportaanbod. Elke sportaanbieder biedt een laagdrempelige vorm van hun sport aan voor een uur in de week. Hierbij wordt op ingezet op aanbod waarin de aanbieders ook samenwerken, zoals  kicksfit (combinatie van voetbal en crossfit), urban 7 vs 7 voetbal met muziekworkshops, freerunning, bootcamp, pickleball en baseball 5. Mogelijk kan een combinatie gemaakt worden met e-sport. 

Met een fysiotherapeut wordt onderzocht of leefstijlcoaching in het abonnement kan worden opgenomen. Jongeren worden betrokken bij de lessen om deze zo passend mogelijk te maken. Voor jongeren zonder budget kan het lidmaatschap volledig worden vergoed door het Jeugdfonds Sport & Cultuur. Het abonnement start in het najaar van 2022 met een pilot. 

Kwetsbare doelgroep

De evenementen bleken voor alle partijen een efficiënte manier om veel jongeren te bereiken. De clinics op de Schakel en de toeleiding naar de sportverenigingen verliep niet zo eenvoudig. Door gesprekken met de bevlogen schoolleiding, mentoren en docenten lichamelijke opvoeding werd duidelijk dat de doelgroep van de praktijkschool kwetsbaarder is dan we in eerste instantie beseften. De jongeren hebben (net als hun ouders) veelal te maken met beperkte cognitieve capaciteiten en bevinden zich niet zelden in een kwetsbare thuissituatie. Dat heeft ook consequenties voor sportdeelname. Het samen sporten met teamgenoten, het oppakken van feedback van de trainer, het organiseren van randvoorwaarden om te kunnen deelnemen aan sport en een niet stimulerende thuisomgeving zijn belemmerende factoren voor deze doelgroep om mee te doen aan sport. 

Uit onderzoek blijkt dat jongeren uit het praktijkonderwijs nergens terecht kunnen voor sport en bewegen, zowel bij een reguliere sportvereniging als bij een G-sportvereniging vinden zij onvoldoende aansluiting^[3].

Meer begeleiding en ouderbetrokkenheid

De ervaringen en inzichten leidden tot een nieuwe aanpak op de Schakel voor komend schooljaar. Deze stuurt aan op meer structuur met een hoge mate van begeleiding en aandacht voor ouderbetrokkenheid. De sportclinics worden daarbij niet na maar onder schooltijd verzorgd en komen bovenop de reguliere gymlessen. 

Studenten van het CIOS staan onder begeleiding van de buurtsportcoach voor de groepen (eerste en tweedejaars leerlingen), studenten Sportkunde ondersteunen in de toeleiding naar de sportaanbieder en leveren zorg op maat. Deze studenten monitoren het proces en de resultaten. We houden hierbij goed bij hoeveel jongeren vanuit de sportdagen en de clinics op de scholen doorstromen naar de sportaanbieders. Het netwerkabonnement via de app zal hierbij ondersteuning bieden. Een student van de opleiding Social Work neemt samen met de Sportkunde-studenten de ouderbetrokkenheid op zich. 

Netwerk van groot belang

Project overstijgend is geleerd dat er voldoende tijd en aandacht nodig is voor de vorming en het behoud van een (integraal) netwerk. Contact via formele en informele bijeenkomsten/activiteiten​ zijn hierbij belangrijk. Het in kaart brengen en constant afstemmen van de belangen van de doelgroep en de verschillende stakeholders, wederzijdse verwachtingen en reflectie op gezamenlijk opgestelde doelen​ zijn een belangrijke sleutel tot succes. Flexibel zijn als projectleiders, plannen en processen aanpassen bij nieuw opgedane inzichten en ervaringen horen hierbij. 

Neem bij vragen over Sport- en Beweeglab Haarlem contact op via e-mail met Willemijn Langkamp.